Nhà thờ Ronchamp hôm nay

Tôi đến nhà thờ Ronchamp cùng tâm trạng của một kẻ hành hương, nhưng không phải là đến với Đức Bà Maria, không phải là đến cùng Chúa trời mà đến với biểu tượng của sự đổi mới nền công nghệ kiến trúc hiện đại thế giới...

Nhà thờ Notre-Dame-du-Haut nằm trên đồi Bourlemont ở Ronchamp, Đông Bắc Haute-Saone - từ Paris đi về phía Đông hơn 300km, qua thị trấn Vesoul, rồi qua Lure cách Ronchamp 10km.

Trong Đại chiến thứ II, ngôi nhà thờ bị phá hủy vào tháng 9 năm 1944. Năm 1950, KTS Le Corbusier được đề nghị thiết kế xây dựng lại. Năm năm sau, ngày 25/06/1955, nhà thờ tươi được khai trương và nhanh chóng trở thành biểu tượng của nghệ thuật kiến trúc đương đại.

Nhà thờ Ronchamp đã được xếp hạng di tích lịch sử, nơi ở của người hành hương, nhà của linh mục cũng do Le Corbusier thiếi kế, cũng như giá chuông của Jean Prouvé được xếp hạng năm 2003. Đây cũng là một trong số 18 tác phẩm của Le Corbusier được UNESCO công nhận là Di sản Văn hóa Thế giới.

Cộng đồng nữ tu sĩ dòng Thánh Claise nhận định rằng: ở nhà thờ này cần phải có tu viện. KTS Renzo Piano, một KTS nổi tiếng thế giới, được đề nghị xây dựng tu viện và khu sảnh đón tiếp cho nhà thờ Ronchamp. Như thế là sau 55 năm, Renzo Piano đã xây dựng một tổ hợp nhiều công trình gần nhà thờ Ronchamp. Ông đã đề nghị, KTS cảnh quan Michel Corajoud bố trí khu vực đỗ xe và hoàn thiện cảnh quan xung quanh.

Một chương trình chỉnh trang nâng cấp nhà thờ Ronchamp nhằm phục vụ cho khách hành hương và du lịch được đề xuất vào năm 2008-2010.

Chương trình này có 3 mục tiêu:
1. Không làm lu mờ kiệt tác của Le Corbusier
2. Giữ gìn và vĩnh cửu hóa tính chất trí tuệ có từ xa xưa của nhà thờ - với cảnh quan hành hương và thiền định bằng sự hiện diện một cách kín đáo của cộng đồng nhỏ và các bà sơ của dòng Thánh Claire
3. Hàng năm sẵn sàng đón 100.000 khách tham quan trên quả đồi này.

để đáp ứng mục tiêu như thế, chương trình Ronchamp 2008-2012 bao gồm:

1. Xây dựng tu viện Thánh Claíre đặt các sơ dòng Claire có thể đến vào ngày 01/09/2011 cùng diện tích 1.002m2.
2. Xây dựng khu sảnh đón tiếp mới vớí diện tích 359m2 đề mỗi năm đón được từ 70.000 đến 100.000 khách tham quan và hành hương.
3. Xây dựng bãi đỗ xe 2.202m2, các lối vào và vùng phụ cận cảnh quan của Le Corbusier.
4. Triền khai khu vực sảnh đón tiếp đề nhà thờ Ronchamp trờ thành điểm du lịch văn hóa quốc tế phong phú bằng cách phối hợp với các địa điểm của mạng lưới du lịch vùng, liên vùng, liên tình,

Lên đến đỉnh đồí, một bãi đỗ xe ô tô rộng lớn mở ra trước mắt du khách, tiếp đó lả một cổng sắt thấp, đón ta vào một con đường tuyệt bóng bẩy dẫn vào khu đón tiếp. Khu này rộng to chạy lâu theo đường đồng mức nối tiếp với tu viện. Tất cả là nhà một tầng cùng những mảng kính íớn rất hiện đại. Tại khu đón tiếp có quầy bán vẻ vào cửa, ở đây trưng bày nhiều sách báo về nhà thờ Ronchamp và Le Corbusier. Ở đây có một phòng triển lãm tranh ảnh, mô hlnh của nhà thờ và ảnh quá trình xây dựng khu đón tiếp cùng tu viện.

Bước qua cửa sau khu đón tiếp, ngôi nhà thờ màu trắng đã sừng sững hiện ra dưới ánh nắng trên đỉnh đồi. Càng bước lên đồi, ngôi nhà thờ càng hiện rõ đầy đủ với những đường cong thích mắt Bộ mái màu xi măng với các vệt cốp pha để trên những bức tường trắng sần sùi, giống như chiếc mũ của bà sơ. Những [ỗ cửa lớn nhỏ bất quy tác với các bóng đổ sâu càng làm cho công trình thêm sinh động.

Thảm cỏ xanh không một bóng cây ở trước nhà thờ càng tôn vẽ lộng lẫy của nhà thờ. Nhiều du khách nằm ỉăn trên thảm cỏ chụp ảnh tòa nhà cùng các góc độ khác nhau.

Đi quanh nhà thờ, sẽ thấy một kim tự tháp ở xế trước cửa nhà thờ. Kim tự tháp này có 8 bậc và không đối xứng, xây bằng đá. Đây là một khán đài nhìn vào khu vực bàn thờ và bục giảng kinh trong những ngày lễ lớn. Trong những ngày đại lễ, khu sân cỏ nằm giữa nhà thờ và kim tự tháp có hàng ngàn tín đồ tham dự, biến ngôi nhà thờ nhỏ bé này trở thành tâm điểm của cuộc lễ. Đi ra phía sau nhà thờ, ta thấy một chi tiết thú vị là máng thu nước mưa, bể - đây là một tác phẩm điêu khắc bằng bê tông : ống bê tông có hai vết hở vươn ra khỏi tường chừng hơn 1m thu nước mưa chảy vào, bể hứng nước hình tròn, đường kính chừng 5m, trong như thế có một khối trụ tròn vát đầu và hai khối kim tự tháp nhọn cái cao, cái thấp. Chi tiết máng nước vươn xa này đã được nhiều KTS trên thế giới học tập. Tác phẩm điêu khắc bằng bê tông trần này làm tăng thêm tính tượng hình của công trình kiến trúc.

Nhìn ra phía sau nhà thờ, đối diện cùng máng nước và bể nước mưa là giá chuông, một tác phẩm của KTS Jean Prouve. Giá chuông bằng thép, ba chuông cổ kính có ba kích thước to dần lên có hoa văn và chữ nổi. Đi tiếp đến tường hướng Nam, đây là bức tường kỳ lạ nhất, tường chỗ dày nhất đến 3m, mỏng dần đến vuốt nhọn, mặt tường trông thẳng đứng, có chỗ hơi xiên nhưng mặt tường ngoài thì điểm mỏng nhái thẳng đứng, chỗ dày nhất xiên. Trên bức tường này, các “cửa sổ” được thiết kế là một hệ thống vết hình vuông, chữ nhật to nhỏ khác nhau không quy luật và vết cửa ở bên trong rất lớn, bên ngoài nhỏ lại như vết châu mai.

Điều gây ấn tượng nhất trong thiết kế nội thất của nhà thờ là bầu không khí yên tĩnh, linh thiêng, được ánh sáng thiên nhiên chiếu vào theo ý đồ tinh vi của Le Corbusier đã làm tăng hiệu quả tạo hình bên trong nhà thờ. Ánh sáng chủ yếu chiếu vào nội thất theo tường hướng Nam. Những vết cửa vuông và chữ nhật to nhô đưa ánh sáng vào qua những mảng kính màu có viết những câu trong kinh thánh tạo những hiệu trái chỗ mờ, điểm tỏ trong phòng. Nhìn lên vị trí tường và trần gặp nhau, ta thấy có một vệt sáng chạy quanh trần như một bóng đèn huỳnh quang to, như thế là bộ mái bê tông trần đồ sộ không để lên tường mà được chống đỡ bởi một số rất ít cột chống.
Một điều kỳ điệu nữa: từ trong nhà thờ nhìn về hướng tường Đông, nơi có bàn thờ, có tượng Đức Bà, ta thấy nhiều đốm ánh sáng lấp lánh - đó là 14 vết thủng xuyên qua tường đá, tạo nên những ngôi sao lấp lánh trên bầu trời sau bàn thờ Chúa. Người ta kề rằng: trong lúc đang xây dựng nhà thờ, các công nhân đang dỡ dàn giáo để lại một số vết thủng trên tường, Le Corbusier đã bảo cứ giữ nguyên như thế, không cần trát kín các lỗ thủng vì ông thấy những lỗ sáng như thế như những ngôi sao trên bầu trời tối vậy.

Cũng trên bức tường phía Đông này, có một lỗ cửa hình vuông trong như thế có bức tượng Đức Bà bế Chúa Hài Đồng. Đó là bức tượng còn lại của ngôi nhà thờ cũ đã bị bắn phá bởi chiến tranh và chính Le Corbusier đã nhặt lên lúc đi thực địa lần đầu tiên đến ngôi nhà thờ cũ đổ nát. Ngày bình thường, bức tượng được để quay mặt vào trong nhà thờ. Đến ngày đại lễ, tín đồ hàng ngàn người ở ngoài sân thì bức tượng được xoay ra ngoài.

Ba ngọn tháp tưởng là tháp chuông đều là những không gian nhỏ, ở dưới đặt một bàn bày lễ, có lúc chỉ là một ngọn nến, có lúc lại là nơi cha cố giở thánh kinh giảng cho vài con chiên.Ở trên đầu tháp là hệ thống lấy ánh sáng gồm một khe dọc to, xung quanh có vàí lỗ thủng nhỏ bố trí tự do, ở phía dưới là một, hai bằng cửa sổ chiếu vào bức tường cong đối diện tạo hiệu quả kỳ diệu trong lòng tháp, ở đây, ta thấy Le Corbusier đã dày công suy nghĩ về giải pháp chiếu sáng này nên mới cố tình tạo nên ba tháp lấy ánh sáng kỳ lạ này.

Một chi tiết ít người biết đến là sàn của nhà thờ không phẳng mà khá phức tạp. Khu vực bàn thờ phía Đông thì sàn cao, chừng vài mét thì trũng xuống đến gần khu vực cửa chính ở phía Nam và cửa phụ ở phía Bắc thì lại cao lên dần đến buồng xưng tội và kết thúc ở tường sau ở phía Tây.

Năm 1955, lúc nhà thờ Ronchamp hoàn thành, giới KTS toàn thế giới đã kinh ngạc vô với vì tại sao một thủ lĩnh lừng lẫy của kiến trúc hiện đại - tức chủ nghĩa công năng - lại làm một công trình kỳ quái như vậy này?

Le Corbusier, người sùng bái đường thẳng, góc vuông, ông say mê hình học sơ cấp và đã phát biểu: “Hình học và Chúa trời ngồi trên với một ngai vàng”, vậy mà ở nhà thờ Ronchamp gần như là không còn một đường nét hình học sơ cấp nào trên cả mặt bằng lẫn mặt đứng. Nghĩa là, với công trình này, Le Corbusier đã quay một góc 90° cùng những gì ông từng suy tôn, ca ngợi và đưa thành lý luận, thành nguyên lý nghệ thuật. Nhưng lần theo sự nghiệp sáng tạo của ông, Le Corbusier đã từ chủ nghĩa công năng (Biệt thự Savoye, các công tình ở Chandigarth,...) chuyển sang chủ nghĩa thô mộc (Nhà Jaoul, bê tông trần ở các đơn vị ở tại Bruxelles, nhà thờ Ronchamp, nhà thờ Firmini). Như vậy, ông đâu có đứng yên một điểm - cũng như Picasso đâu có đứng yên ở chủ nghĩa lập thể. Với người nghệ sỹ, tiêu chuẩn cao nhất của sáng tạo nghệ thuật chính là hành trình đi tìm cái mới.

Qua tác phẩm nhà thờ Ronchamp, ta thu nhận được ở Le Corbusier một số bài học sau:
- Dám làm những tác phẩm không giống bất kỳ ai từ trước tới nay.
- Mạnh dạn không sợ mất uy tín, mất thương hiệu khi đưa ra cái kỳ lạ chưa hề có.
- Không bỏ qua những chí tiết nhỏ như giữ lại bức tượng Đức Bà bế Chúa Hài Đồng còn sót lại trên đống tro tàn của nhà thờ cũ để đưa vào công trình mới, Đây là một mối dây tế nhị nối giữa cái cũ và cái mới, trong trường hợp cụ thể này nó còn mang tính thiêng liêng.
- Một chi tiết nhỏ nữa là đặt lại những vết dàn giáo trên mảng tường phía Đông đặt tạo ra những ánh sao trong đêm: Đây là một chi tiết thể hiện Le Corbusier rất sát sao cùng công trình xây dựng, kịp thời đưa ra những quyết định sáng suốt không hề có trong thiết kế.

Chương trình Ronchamp 2008 - 2012 nhằm khai thác triệt để kiệt tác kiến trúc này, đưa nhà thờ Ronchamp thành một điểm du lịch văn hóa kiến trúc tầm quốc tế. KTS Renzo Piano đã được giao cho phần kiến trúc và ông đã tạo nên một quần thể phụ trợ, hoàn chỉnh cảnh quan của điểm du lịch này cùng đường nét hiện đại, khiêm tốn, không phương hại đến hình ảnh ngôi nhà thờ trong không gian trữ tình trên ngọn đồi Bourlemont.

Từ địa điểm "hành hương” trở về, trong tôi còn văng vẳng câu của Le Corbusier được viết trên lối vào cửa sau nhà thờ ngày 26/5/1955: “Tôi muốn tạo nên một chốn dành cho sự yên tĩnh, cho cầu nguyện, cho hòa bình, cho niềm vui nội tầm”.